Suf Xhelili - Ky Tmerr i Serbo-sllavëve
Me siguri (i lindur më 1875) barriste rrugëve të Lisivalles teksa burrat shqiptarë kuvendonin në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, Por një lidhje e çuditshme do të ekzistonte deri në fund të jetës së tij me këtë kuvend madhor,me këtë akt epokal të trimërisë shqiptare përballë shpërbërjes nacionale të saj, Mbase lidhja e një ngjarjeje,me jetën e një fëmije duhet kërkuar pikërisht në faktin se gjithë vitet më pas të Suf Shelilit dëshmuan përpos kalimin fizik të tyre edhe faljen e plotë në dobi të pavarsisë së krejt trojeve shqiptare, Në këtë „falje“ ka veç të tjerash edhe tym e krisma lufte,edhe ëmblësinë e ninullave të Lisivalles,edhe borë e breshër nga Nëntë Malet e Dibrës,
Gjithësaherë,prej gjithkujt që do të ulet të meditojë lidhur me këtë burrë,unë do t’i këshilloja : shko e shihi kullat e Sufës në Lisivalle, Nëse ato janë të rrënuara merr një gur prej tyre,peshon histori, Nëse edhe gurët nuk janë më,merr një fill bari në atë vend ku më parë ishin kullat, Edhe ajo do të rëndojë bile më shumë se një gurë, Vetëm duhet ta ndjesh në zemër këtë peshë, Më shumë si kilogram fizik do kuptosh në vetvehte tonelata dhimbjeje, Po pse dhimbje ?
Sepse Suf Xhelilit,deri përpara do kohe nuk i shkonte kush tek varri, Mos u habisni ! Po,po, Suf Xhelilit, , , , Thonë,ka qenë komandant i zgjuar,thonë fliste pak,thonë se sulmet nisnin kur shkrepte pushka e tij,thonë se të shtënën e pushkës së tij e njihnin në Dibër të gjithë, Thonë, , , Unë di vetëm kaq : Suf Xhelili ky tmer i serbo-sllavëve !
Nermin Vlora Falaski është shprehur : „Shqipërinë e kanë mbrojtur gjatë shekujve bijtë e saj më të mirë, Do përmendim vetëm dy prej tyre,dy Dibranë të shquar,të cilët ja kanë falur edhe jetën atdheut : Elez Isufi dhe Suf Xhelili që populli i ka fiksuar në gojëdhëna,i ka ruajtur me dashuri në arkën e kujtimeve të çmuara, Vijueshmëria e veprimtarisë së tyre patriotike ende nuk është në gjendje të thuret plotësisht me anën e dokumenteve, Por përpjekjet e tyre dalin nga zëri,nga zemra e popullit që u ka kushtuar atyre këngë legjendare“, (Nermin Vlora Falaski“Kreshniku i Dibrës“,fq, 210),
Suf Xhelili,pos të tjerave ka pasur një fat të madh në jetë, Është nipi i legjendarit Elez Isufi, Në këtë lidhje gjaku vështirë se anatomia bëhet përcaktuese, Xhaxha e nip,përpara anatomisë do ti bashkonte ndjenja e kulluar e shqiptarizmës, Madje edhe kur thuhet se këta ishin antiserbë deri në çastin e fundit,duhet kuptuar se instikti drejt kësaj herezie është tek e mbramja ndikimi për një nacionalizëm të kulluar, Për kaq kohë ndjenja e pavarësisë territoriale gjallon,kuptohet ajo është në kundërshti të plotë me rrezikimin moral e fizik të atdheut, Bashkëkohësit e kujtojnë Sufën me krenari sidomos në betejën e Kolesjanit aq e përfolur sot për dimensionet e saja epike si në Shqipëri dhe në ish-Jugosllavi, Kolesjani,kjo kështjellë natyrore shqiptare do të ishte përpara së gjithash një fushë betejë midis shqiptarizmës dhe etjes sllave për zaptimin e trojeve të iniciuar ndofta pesë shekuj më parë prej ëndrave të Car Dushanit, Gjakftohtësia në kulmin e betejës ishte natyrë e dytë e tij, Sado e komplikuar të ishte situata,sado vdekja t’u vinte rrotull pozicioneve Sufa do të ishte gjithmonë në pragun e vdekjes por duke biseduar me jetën, Për turp të Artit Ushtarak Shqiptar duhet thënë se pikërisht ky fshatar i mënçur nga Dibra duhej studiuar me imtësi, Veprimet dhe energjitë luftarake të tij,të përshtatura me situatën dhe resurset njerzore mbeten një mister përpara të cilit do të përkulen me veneracion të gjithë ushtarakët shqiptarë, Sidomos në kushtet e sotme kur arti ynë ushtark po ndahet përfundimisht nga teoria ushtarake leniniste,beteja e Kolesjanit duhet të renditet ndër të parat nga mënyra e organizimit sipas pikëpamjeve të luftës popullore,
Më pas pushka e tij do të shkrepte kudo ku „shkelnin „ ëndrat serbe, Dhe shkrepja ishte me të vërtetë gjëmë madhe, Ka ndodhur të sulmohen sërbët në Manastir, Janë thyer dhe kanë thënë: aha,na ka sulmuar Sufa, Po atë ditë,luftime janë kryer edhe në malin e Vrahiçit, E përsëri,mjaft serbë të zënë rob kanë deklaruar : Na ka sulmuar Suf Xhelili, , , Ish-kapiteni serb Stavro Belishica ka shkruar ;
„Kur e shoqëruam Elez Isufin nga Dibra e Madhe për në Sllovë,kishim marë urdhër në rastin më të parë që do të na krijohej mundësia, Prania e Sufës,mënyra se si ai organizoi mbrojtjen e ngjeshur rreth Elezit me malësorët,bëri të dështojë qëllimi ynë, Ne dridheshim përpara Sufës, Ai na shtypte me shikimin e tij të rëndë dhe na impononte këndvështrimin ose vdekjen e sigurtë“, (Xhelal Ndreu „Kujtime të Pabotuara“ - marrë nga Stavro Belishica në vitin 1941 ),
Sufa nuk ishte përbindësh, Shtatmesatar,i urtë,fisnik deri në flijim për çështjen kombëtare ai do të ngjitej thuajse i vetëm deri në lartësirat marramendëse të legjendës, E atëhere ? Si shpjegohet tmerri serb prej tij ? Historia e Ballkanit është mjaft e trazuar, Në te janë shtresëzuar gjurmët e sa e sa betejave midis kombeve,midis njerëzve që u përkisnin fiseve të ndryshme,midis etnive, Në këtë shtresëzim,në një kapërthim thuajse tragjik janë gjendur kurdoherë shqiptarët me sllavët, E nëse shqiptarët njihen si popujt më të lashtë të Ballkanit,dihet se shumë shekuj pas tyre,ortodoksët sllavë të Ukrainës erdhën deri në kufijtë veriorë të principatës së Ballshajve, Prej këtej do të ngjizej konflikti i madh për mos t’u shuar edhe sot në Evropën e qytetëruar, Një rresht burrash trima e të mençur do ta mbronin kombin,gjuhën dhe trojet e të parëvet të shqipes deri në ankthin e tyre sublim, Ndër ta është edhe Sufa,padyshim i veçantë ndaj urrejtjes që bartëte për serbët, Në këtë lidhje gjaku e për më tepër thirrje e gjakut të të parëve do të rritej trimëria dhe krenaria e Nëntë Maleve të Dibrës, Ka një moment në jetën e Sufës,të cilin e përfolën aq shumë historianët tanë „ të edukuar“ me mësimet e Partisë kuqe sllavo shqiptare, Një moment i cili do të bënte që për pesë dekada,emri i Sufës të ishte në krye të anonimatit gjigant në kujtesën kombëtare, Flirti i tij me Esat Pashën, Dihet se ky i fundit i ofroi Suf Xhelilit,para,tituj,grada e poste, Por ky si pranoi kurrë, Dihet se gjithashtu se prapa Esatit ishin qarqet ultrareaksionare e shoveniste serbe, Por ky „flirt“ mendohet të jetë një nga ato lojëra të mençurisë popullore Dibrane, Momenti i „bashkëpunimit“ të Esatit me Sufën do të gjallte habi tek disa krerë të parisë së dibrës dhe vetëm kaq, Ndërsa largimi i tyre,jo vetëm do të çlironte shumë patriotë nga ankthi,por do të diskreditonte përfundimishtë të përkdhelurin e serbëve,Esatin për të cilin Shqipëria ishte vetëm pronë për t’u ndarë edhe pse rrezikohej liria dhe etna e jonë, Dhe „ndarja“ e Esatit me Sufën ka qenë pothuaj tmerruese për serbët, Në një letër që patrotët dibranë i dërgojnë Elez Isufit thuhet: „Këtu,Dardha,Reçi dhe Lura po ju presin juve ose Suf Xhelilin dhe ju lutemi që një orë e më parë të vini këtu, Suf Xhelilit nuk munda me i shkrue letër veçmas,mbasi nuk mu ndodh letër, Por presim që një orë e më parë të vini ose të çoni Suf Xhelilin, Për këtë punë dhe ne ju lusim dhe krejtë krahina dhe katundet e këtushme, Vëllezërit tuaj
ik Xhelili dhe Miftar Kaloshi“,(Elez Isufi,dokumente,fq, 132),
Forcat esadiste po përgaditeshin për luftë vëlla me vëlla duke paracaktuar kësisoj fatin e betejave të mëvonshme me serbët, Por kjo luftë nuk u bë falë ardhjes së menjëhershme të Suf Xhelilit,pjekurisë dhe trimërisë për të marrë mbi vete edhe disa romuze që nuk i kanë takuar kurrë trimit, Fill pas kësaj,duke denoncur paktin Esat-Pashiq për daljen e forcave serbe në Durrës,do të organizohej beteja e Qafës së Trojakut, 2000 ushtarë serb të vrarë dhe mbi 1000 të zënë rob jo vetëm do të pengonin serbët në daljen e tyre në Adriatik por do të shokonin artin ushtarak të Shtabeve të Beogradit,duke rishfaqur një dimension të zakonshëm të tij,atë të frikës përballë dibran¨¨eve që udhëhiqeshin nga Sufë Xhelili, Më pas, së bashku me trimat,ai do të shpalloste humanizmin e racës sonë, Të gjithë robërit,mbaheshin me bukë e ktheheshin për në vend të ytre të çuditur me shpirtin e madh të luftëtarit, Ngase e donte Dibrën dhe krejt Shqipërinë pa serbët,ngase inspironte për demokraci të vërtetë,Sufë Xhelili qe i pari në Dibër që u vu në mbrojtjen e shtetit të parë demokratik disamuajsh të Nolit, Në kuvende,në odat e burrave,apo pyjeve e maleve të Dibrës,ai do të shprehej me shumë simpati për Nolin dhe ato çka deshi të bënte ky, Vizioni i tij politik,megjithëse i mjergulluar në kohë e situata të ndryshme do të ishte kurdoherë i qartë pro demokracive të Perëndimit Eurpian, Dhe skish si të ndodhte ndryshe, Një jetë e lodhur luftëtarësh të pambarim do të donte të shuhej vetëm duke parë lindjen e kësaj demokracie,
Arkivat e heshtura serbe nuk kanë folur akoma, Por dihet se një plumb nga dora tradhëtare gjeti zemrën e Suf Xhelilit në dhjetorin plot mjergull të vitit 1924, Natyrisht plumbi nuk mund të qëllonte do këngët,bëmat,bisedat dhe legjandat për këtë dibran që u bë tmerri i fqinjit të vet grykës,
Miqësitë e lidhura shumë vite më pas të Hoxhës me jugosllavët do të lëndonin deri dhe gurët e varrit të Sufës, Gjithsesi ai mbijetoi përmes idealit të tij,duke u shfaqur i plotë në ditët tona,
No comments:
Post a Comment